Zwyczaje dotyczące ciąży, porodu i wychowania dziecka są zależne od regionu i tradycji. Rozmaite grupy, mniejszości etniczne czy poszczególne odmienne od siebie kulturowo państwa traktują poczęcie potomka i jego pojawienie się na świecie w różny sposób. Z ich przedstawicielami rozmawia Karolina Zuber.
O ormiańskich obyczajach mówi Marine Mkrtczjan – rodowita Ormianka, która od 26 lat mieszka w Polsce i pracuje jako nauczycielka muzyki w szkole oraz dyrygent w chórze Vox Matris w Piskim Domu Kultury.
Jak w Armenii przyjmuje się wieść o ciąży?
Nowina, że kobieta (córka czy synowa) jest w stanie błogosławionym, jest wielką radością dla całej rodziny. Dba się o to, by cały okres jej ciąży przebiegał bez stresu.
Czy istnieją ormiańskie rytuały związane z pojawiającym się dzieckiem?
Zgodnie z tradycją rodzice nadają potomkowi imię najstarszej i najbardziej szanowanej osoby w rodzinie, to znaczy babci lub dziadka. W kulturze ormiańskiej w wychowaniu dziecka oprócz rodziców biorą udział właśnie ci starsi członkowie rodziny. Co ciekawe, przez pierwszy miesiąc kąpielą niemowlaka zajmuje się babcia w obecności mamy noworodka, a pierwsze odwiedziny dziecka odbywają się dopiero po 40 dniach od porodu. Wszyscy goście przynoszą wtedy prezenty i składają tradycyjne życzenia, aby nowy członek rodziny wychował się przy mamie i tacie. Charakterystyczne dla Ormian jest też bardzo uroczyście obchodzony chrzest dziecka, niemal na taką skalę, jak wesele.
Otaczają nas stereotypy dotyczące różnych grup. Przykładem jest społeczność Romów. O ich stosunku do potomstwa mówi dr Małgorzata Kołaczek – adiunkt w Instytucie Studiów Międzykulturowych na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Dziecko w kulturze romskiej to…
Największa wartość, szczęście i błogosławieństwo. Jest ono nie tylko nowym członkiem rodziny, ale też określonej grupy. Stanowi przez to naprawdę wyczekiwane istnienie, świadczące o dojrzałości związku małżeńskiego i rozwoju grupy romskiej. Aborcja w kulturach romskich jest z tej racji niedopuszczalna i uważana za występek przeciw całej społeczności.
Jak wyglądają zwyczaje dotyczące porodu?
Wiele z nich wynika z wyraźnego rozdziału ról społecznych pomiędzy kobiety i mężczyzn oraz zasad związanych z podziałem świata i ciała ludzkiego na sfery czyste i nieczyste. Jest to ważny element Romanipen – niepisanego prawa zwyczajowego. Nieczystość wynika np. z kontaktu z wydzielinami ciała. Dlatego poród jest jednym z najbardziej nieczystych wydarzeń w życiu kobiety. Współcześnie okres okołoporodowy przebiega nieco inaczej niż w czasach wędrowania, kiedy młoda matka przed porodem i zaraz po nim przebywała na uboczu i miała kontakt jedynie z innymi kobietami. Obecnie rodzi się w szpitalach, gdzie styczność z wydzielinami jest ograniczona, a zatem okres izolacji od męskiej części rodziny został skrócony.
Co się dzieje po narodzinach potomka?
Ważnym elementem wejścia dziecka do społeczności jest chrzest, który stanowi rytuał oczyszczenia najmłodszego członka wspólnoty. W przeszłości hierarchowie Kościoła rzymskokatolickiego zakazywali chrzczenia dzieci cygańskich. Pomimo to jest to najważniejszy sakrament dla Romów, uznawany za ochronę przed złem i nieszczęściem.
O roli dziecka oraz zwyczajach okołonarodzeniowych na terenie państw Bliskiego Wschodu oraz Afryki Północnej mówi Joanna Sozańska – adeptka studiów azjatyckich bliskowschodnich na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Pomiędzy rodziną muzułmańską w krajach arabskich a tzw. rodziną w modelu europejskim istnieje wiele różnic. Jakie są zasadnicze?
Ważna jest tutaj waga pochodzenia, to znaczy plemienności i genealogii wśród społeczności muzułmańskiej. Co ciekawe, mitem jest to, że obecnie rodziny arabskie są nadal wielodzietne. Oczywiście zdarzają się takie, ale dosyć rzadko. Współczesną rodzinę muzułmańską można porównać do rodziny w Polsce sprzed kilku dekad, kiedy to panował model 2+2 lub 2+3. W tej kulturze podkreśla się wagę wspólnoty. Wobec niej ma się przywileje i obowiązki. Jest to związane z ogromnym wsparciem wewnątrz wspólnoty. Rodziny, które poznałam w Jordanii, Maroku czy Egipcie są bardzo kolektywne. W porównaniu z nimi Europejczycy są indywidualistami.
Muzułmańskie zwyczaje dotyczące narodzin dziecka…
Są bardzo zróżnicowane, w zależności od kraju, a nawet regionu danego państwa. Obecnie w większości krajów arabskich porody odbywają się w szpitalach. Jednakże nadal pielęgnuje się tradycje związane z narodzinami. W Egipcie szczęśliwą liczbą jest siedem, dlatego w prezencie dla nowo narodzonego potomka kupuje się po siedem kompletów świeczek, ubrań, pachnideł czy bransoletek i kolczyków (jeśli narodzi się córka). Od razu po porodzie dziecko myje się pod czystą bieżącą wodą i ubiera w białą szatę. Bardzo ważnym elementem jest zawiązanie na rączce lub położenie obok główki małego modlitewnika koranicznego. Często wypowiada się przy noworodku muzułmańskie wyznanie wiary, tak zwaną szahadę. Innym obyczajem jest zabicie owcy lub barana po siedmiu dniach od porodu dziewczynki i przygotowanie poczęstunku dla rodziny oraz sąsiadów. Podczas takiej rodzinnej kolacji obsypuje się solą matkę noworodka oraz teren wokół domu, aby odgonić zły urok. Jednym z popularnych zwyczajów, które w ostatnim czasie zawitały również do Polski, jest noszenie dziecka przy sercu. Nie funkcjonują wózki, ale chusty.
Dziecko podrasta. Jakie jest jego miejsce w rodzinie, społeczności?
Na obszarze Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu jest ono bardzo ważnym członkiem rodziny. W tej kulturze obecny jest bardzo duży autorytet ojca i matki. Dzieci znają swoje miejsce w domu, wiedzą, że mają pomagać rodzicom. Wynika to po części z tego, że społeczeństwo bliskowschodnie stanowią w większości ludzie biedni. Od najmłodszych lat dzieci pomagają przy rodzinnych sklepach. Tak uczą się, jak pracować, by potem przejąć biznes rodzinny. Obecnie kładzie się duży nacisk również na edukację rzemieślniczą, dziewczynki uczą się np. szycia i wyszywania.
