Pierwsze przykazanie kościelne
„W niedziele i święta nakazane uczestniczyć we Mszy świętej
i powstrzymywać się od prac niekoniecznych”
Przykazanie pierwsze jest nową redakcją dwóch dawnych przykazań kościelnych (I i II). Niesie ze sobą dwa zobowiązania.
Pierwsze zobowiązanie odnosi się do święcenia pamiątki zmartwychwstania Chrystusa, dnia Pańskiego, jak nazywano niedzielę, już w czasach apostolskich, a także do święcenia najważniejszych świąt liturgicznych, w które czcimy tajemnice Chrystusa, Najświętszej Maryi Panny i świętych. Czynimy to przede wszystkim przez uczestnictwo w celebracji eucharystycznej, gromadzącej chrześcijańską wspólnotę (por. KKK 2042, KPK kan. 1247). Dokument II Polskiego Synodu Plenarnego Liturgia Kościoła po Soborze Watykańskim II wyjaśnia: „Uczestnictwo w niedzielnej Eucharystii (…) wynika z wiary w Zmartwychwstanie Chrystusa, stanowi konsekwencję wszczepienia w Niego, wyraz komunii kościelnej, prawo i zaszczyt dla chrześcijanina. Jest naprawdę sprawą najwyższej wagi, aby każdy chrześcijanin uświadomił sobie, że nie może żyć wiarą i w pełni uczestniczyć w życiu chrześcijańskiej wspólnoty, jeśli nie bierze regularnie udziału w niedzielnym zgromadzeniu eucharystycznym” (p. 86). Obowiązek ten spoczywa na wiernych, którzy cieszą się używaniem rozumu i ukończyli 7. rok życia. Jednakże z racji duszpasterskich i wychowawczych należy troszczyć się o wcześniejsze wdrażanie dzieci do tego obowiązku, którego podstawą jest przecież przykazanie Boże.
Drugie zobowiązanie dotyczy powstrzymania się od wykonywania tych prac i zajęć, które utrudniają oddawanie Bogu czci, przeżywanie radości właściwej dniowi Pańskiemu oraz korzystanie z należnego odpoczynku duchowego i fizycznego (por. KPK kan. 1247). A zatem istnieje obowiązek zrezygnowania z tych prac i zajęć, których wykonywanie nie jest konieczne, a ze swej natury przeszkadza, zakłóca radość chrześcijańskiego świętowania. Przy tak ogólnym sformułowaniu trudno jest ustalić precyzyjnie granice zakazu. Zawsze jednak trzeba mieć na uwadze miejscowe zwyczaje, a przede wszystkim konkretną sytuację życiową poszczególnych osób, zwłaszcza tych, którzy z racji swojego zawodu muszą podejmować pracę ciągłą. Poprzedni Kodeks Prawa Kanonicznego wyliczał konkretne prace zakazane, jak zajęcia służbowe, czynności sądowe, publiczny handel, jarmarki i inne formy publicznego kupna i sprzedaży.
W liście apostolskim o świętowaniu niedzieli Dies Domini (1998 r.) Jan Paweł II przypomina, że cykl pracy i odpoczynku wpisany jest w ludzką naturę i jest zgodny z wolą samego Boga, co poświadcza opis stworzenia z Księgi Rodzaju. Odpoczynek jest rzeczą „świętą”, pozwala bowiem człowiekowi wyrwać się z rytmu ziemskich zajęć, czasem nazbyt go pochłaniających, i na nowo uświadomić sobie, że wszystko jest dziełem Bożym. Ponadto niedziela powinna również być dniem, w którym wierni mogą się poświęcić dziełom miłosierdzia, działalności charytatywnej i apostolskiej (n. 65, 69).
Warto przypomnieć, które dni w roku kościelnym są świętami nakazanymi z prawa powszechnego. Otóż, oprócz niedziel, są to:
Boże Narodzenie,
Objawienie Pańskie,
Wniebowstąpienie,
Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (Boże Ciało),
Świętej Bożej Rodzicielki (Nowy Rok),
Niepokalane Poczęcie NMP,
Wniebowzięcie NMP,
Świętego Józefa,
Świętych Apostołów Piotra i Pawła,
Wszystkich Świętych.
Polskie prawo państwowe nie daje dnia wolnego od pracy w uroczystość Wniebowstąpienia, Niepokalanego Poczęcia NMP, Świętego Józefa, Apostołów Piotra i Pawła. Wierni mogą wtedy korzystać z dyspensy od świętowania tych dni. Na jej mocy nie są oni zobowiązani pod sankcją grzechu do uczestnictwa we Mszy świętej i powstrzymania się od prac niekoniecznych. Oczywiście z racji duszpasterskich zachęca się do zachowania charakteru świątecznego tych dni przez tych, dla których jest to możliwe. Z prawa państwowego natomiast dniami wolnymi od pracy w Polsce jest drugi dzień Świąt Wielkanocnych i Świętego Szczepana, jako drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia. Te dni nie są świętami nakazanymi w sensie prawa kanonicznego, ale są tradycyjnie uroczyście obchodzone w Kościele polskim. Warto dodać, że Episkopat Polski podczas zebrania plenarnego w Łowiczu (20-21.06.2001 r.) przygotował do zatwierdzenia przez Stolicę Apostolską nowe regulacje prawno-kanoniczne, dotyczące świąt kościelnych. Jest tam mowa m.in. o rozróżnieniu na święta nakazane i zalecane.
Obowiązkowi uczestniczenia we Mszy świętej w niedziele i święta nakazane czyni zadość ten wierny, który bierze w niej udział, gdziekolwiek jest sprawowana w obrządku katolickim, albo w sam dzień świąteczny, albo też wieczorem dnia poprzedniego, czyli w sobotę, lub w wigilię święta wieczorem (por. KPK kan. 1248). Ten przepis prawny ma na celu ułatwienie wiernym przeżycie tajemnicy paschalnej.
