W ostatnich latach prowadzone są intensywne badania nad komórkami macierzystymi. Są to komórki niezróżnicowane, niewyspecjalizowane, mające olbrzymi potencjał do namnażania się oraz wyjątkowe zdolności do przekształcania się w wyspecjalizowane komórki, tworząc w ten sposób różnorakie tkanki i narządy organizmu.
Wiąże się z nimi nadzieję na wyleczenie wielu chorób, a nawet wydłużenie życia. Komórki macierzyste są obecne w organizmie człowieka przez całe życie, ale wraz z wiekiem ich liczba i potencjał maleją, a wymiana ulega zakłóceniom. Dlatego między innymi się starzejemy. Komórki te biorą udział w regeneracji tkanek w ciele dorosłego człowieka. Można je pozyskać praktyczne z każdego rodzaju tkanek organizmu. Jednakże najbardziej wartościowe są te, które mamy na początku naszego życia. Najlepsze są bowiem komórki macierzyste pobrane z krwi pępowinowej. Już dziś leczy się za ich pomocą ponad 70 różnych schorzeń. Czym są więc komórki macierzyste i czy z prowadzonymi nad nimi badaniami wiążą się jakieś problemy moralne?
rodzaje komórek macierzystych
Istnieją dwa podziały komórek macierzystych. W pierwszym z nich, w którym komórki określamy ze względu na zdolność do różnicowania, wyróżniamy cztery rodzaje komórek macierzystych. Najbardziej pierwotne są embrionalne komórki macierzyste. Pierwsza taka komórka powstaje po zapłodnieniu komórki jajowej. Jest to zygota, czyli „jednokomórkowy człowiek”. Taka komórka zaczyna się dzielić. Najpierw powstają dwie identyczne komórki, potem cztery, następnie osiem i tak dalej. Te pierwsze komórki posiadają nadzwyczajną właściwość – są totipotencjalne. Oznacza to, że każda taka komórka może wytworzyć wszystko, co jest potrzebne do dalszego rozwoju organizmu. Co więcej, dają one początek nowej istocie ludzkiej. Mogą z nich powstać komórki wszystkich 210 tkanek budujących organizm. Komórki te tracą totipotencjalność w momencie, kiedy człowiek przechodzi ze stanu zarodkowego do stanu moruli. Etap moruli osiąga się w trzecim dniu życia, kiedy organizm posiada 16 komórek. Wtedy zaczynamy mówić o pluripotencjalnych komórkach macierzystych. Komórki takie mogą dać początek wszystkim rodzajom komórek organizmu, ale nie mogą już zapoczątkować nowego organizmu. Trzecim rodzajem są multipotencjalne komórki macierzyste, mogące przekształcić się w wiele, ale nie we wszystkie rodzaje tkanek. Źródłem takich komórek jest krew pępowinowa, płyn owodniowy i łożyskowy. Wreszcie ostatnim rodzajem komórek macierzystych, wyróżnianym ze względu na zdolność różnicowania się, są unipotencjalne komórki macierzyste, czyli takie, które mogą przekształcić się tylko w jeden typ tkanek. Przykładem takich komórek są komórki warstwy ziarnistej naskórka, regenerujące naskórek, np. po skaleczeniu.
Drugi funkcjonujący podział komórek macierzystych dotyczy źródła ich pochodzenia. Wyróżnia się tu trzy rodzaje: embrionalne, płodowe i somatyczne. Embrionalne komórki macierzyste są pobierane z „embrionów nadliczbowych”, czyli tych, które nie zostały przeniesione do łona matki po przeprowadzonej procedurze in vitro. Czasem zapładnia się też komórki jajowe tylko po to, by uzyskać komórki macierzyste. Mogą one być toti- lub pluripotencjalne. Na tym etapie pobiera się z nich komórki macierzyste do badań naukowych lub terapii innych osób. Oznacza to uśmiercenie tych embrionów. Dzieci te traktuje się więc jako „magazyn” komórek macierzystych. Kolejnym rodzajem komórek macierzystych ze względu na ich pochodzenie są płodowe komórki macierzyste. Są one pobierane z krwi pępowinowej i są multipotencjalne. Wreszcie trzecim rodzajem są somatyczne (dojrzałe, dorosłe) komórki macierzyste. Znajdują się one w narządach dorosłego człowieka i odpowiadają za ich regenerację. Są one unipotencjalne, czyli mogą przekształcić się w komórki narządów, z których pochodzą.
zastosowania terapeutyczne
Terapia komórkami macierzystymi polega na wszczepieniu choremu komórek zdolnych do przywrócenia uszkodzonej tkance czy narządowi prawidłowego funkcjonowania. Można w ten sposób leczyć chorobę Parkinsona, Alzheimera, zawał mózgu, uszkodzenie szpiku kostnego, stwardnienie rozsiane, białaczkę, niektóre typy nowotworów złośliwych i kilkadziesiąt innych chorób. Oprócz tego prowadzi się badania nad zastosowaniem komórek macierzystych do leczenia kolejnych groźnych chorób.
pytania etyczne
W związku z odkryciem, badaniami i zastosowaniem komórek macierzystych pojawia się wiele różnych pytań natury etycznej. Najistotniejsze z nich dotyczą źródeł komórek macierzystych: czy są to komórki embrionalne, czy dorosłe. W przypadku komórek embrionalnych ich wykorzystanie jest niemoralne, ponieważ wiąże się zawsze z zabiciem ludzkiej istoty. Nie można poświęcać jednej ludzkiej istoty, by leczyć inną. Podstawowa zasada moralna mówi, że cel nie uświęca środków. Nie można dążyć do czegoś dobrego, czyniąc zło. Dobry skutek wolno osiągać tylko na prawej drodze. Natomiast wykorzystywanie do leczenia dojrzałych komórek macierzystych nie jest czynem zakazanym.
Kolejnymi problemami natury moralnej są: wykorzystywanie embrionalnych komórek macierzystych do eksperymentów i badań naukowych oraz terapeutyczne klonowanie ludzkich zarodków, aby osiągnąć z nich komórki macierzyste, które mogą posłużyć do leczenia czy badań. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku mamy do czynienia z zabójstwem osoby ludzkiej. Należy więc negatywnie ocenić tego typu działania.
Powstają też pytania na poziomie etyki społecznej, dotyczące powszechnej dostępności tej metody dla wszystkich ludzi. Nie może tu dochodzić do żadnych dyskryminacji. Zasoby finansowe, pochodzenie, wykształcenie, przynależność do grup społecznych nie mogą mieć wpływu na możliwość korzystania z tej nowej metody leczenia. Obawy te są związane z zaistniałymi już wcześniej dyskryminacjami związanymi z dostępnością do rewolucyjnych technik leczenia, takich jak choćby odkrycie niektórych antybiotyków, szczepionek, leków przeciwko AIDS czy też metod zapobiegania chorobom genetycznym lub z dostępnością do przeszczepu organów. Potrzeba zapewnić wszystkim równy dostęp do tych metod poprzez odpowiednie prawodawstwo.
najlepsza droga
Na koniec należy stwierdzić, że przeprowadzone badania naukowe dają pewność, że nie trzeba wykorzystywać embrionalnych komórek macierzystych, ponieważ można dojść do tych samych celów, wykorzystując dorosłe komórki macierzyste. Z tego powodu perspektywa dalszych badań naukowych z wykorzystaniem dojrzałych komórek macierzystych jawi się jako dobra i szlachetna, ponieważ zapewnia ona szacunek dla ludzkiego życia i daje nadzieję na ratunek w ciężkich chorobach.
